Dr Mimmy Gondwe, DA-woordvoerder oor staatsdiens en administrasie, sê skaars ’n maand nadat president Cyril Ramaphosa sy staatsrede (SONA) gelewer het, waarin hy tereg daarop gewys het dat ‘… ’n professionele staatsdiens, beman deur … etiese mense, van kritieke belang is vir ’n doeltreffende regering en die beëindiging van korrupsie, patronaatskap en vermorsing’, het die Departement van Staatsdiens en Administrasie (DPSA) aan die lig gebring dat die Presidensie een van die 17 nasionale staatsdepartemente is wat nie voldoen aan die staatsdiensregulasies wat nasionale en provinsiale regeringsdepartemente opdrag gee om leefstyloudits te implementeer en uit te voer nie.
Leefstyloudits vir staatsdienswerknemers is ingestel om botsing van belange en rooi vlae met betrekking tot leefstylverskille aan te meld. Wanneer misdadigheid opgespoor word, moet ’n saak by die Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) geopen word, met ’n kennisgewing aan die Valke.
“Die DA verwelkom die voorstel deur die DPSA om die Spesiale Ondersoekeenheid (SOE) te nader om leefstyloudits namens nie-voldoenende departemente uit te voer aangesien departemente wat hierdie oudits hanteer asof dit nie verpligtend is nie, verstaan dat daar ernstige regsgevolge is vir versuim om aan die verpligtinge te voldoen,” sê dr Gondwe in ’n verklaring.
Ondanks die aanvaarding van die Gids om Leefstyloudits in die Staatsdiens in April 2021 te implementeer, het nasionale departemente soos die Presidensie, Nasionale Tesourie, Verdediging en Justisie aan die einde van Januarie 2023 versuim om terugvoer te gee om departemente te lei in die uitvoer van leefstyloudits aan die DPSA oor die omvang van die vordering wat gemaak is met die uitvoer van leefstyloudits.
Op provinsiale regeringsdepartementvlak is die omvang van nie-nakoming so erg dat slegs twee provinsies, naamlik die Wes-Kaap en KwaZulu Natal, deur die DPSA gevind is om ten volle te voldoen. Verder, vanaf Januarie 2023, het slegs 71 provinsiale departemente regoor die land terugvoer aan DPSA gegee oor die omvang van die vordering wat gemaak is met die uitvoer van leefstyloudits.
Op 1 April 2021 het dit verpligtend geword vir departemente om leefstyloudits uit te voer en in dieselfde maand is ’n Gids om leefstyloudits in die staatsdiens te implementeer aangeneem en met departemente gedeel. Die gids is ontwikkel en aangeneem ter vervulling van reël 22 van die Staatsdiensregulasies van 2016 (PSR), wat uitvoering gee aan die wetgewende raamwerk wat vereis dat leefstyloudits in die staatsdiens uitgevoer moet word.
“Die implementering van leefstyloudits deur staatsdepartemente is ’n grootliks ’n gedesentraliseerde funksieproses wat vereis dat elke departement leefstyloudits moet uitvoer op grond van reël 22 van die PSR en die risiko’s wat geïdentifiseer is.”
Inisiatiewe soos die Nasionale Raamwerk vir die professionalisering van die staatsdiens wat in 2022 ingestel is, sal leë beloftes bly, tensy daar ’n vaste verbintenis is om die wet streng na te kom en by neergelegde regulasies te hou.
“Ramaphosa, as die hoof van die regering, moet begin deur die aanhoudende oortreding van die Staatsdiensregulasies deur die Presidensie reg te stel voordat hy oor die professionalisering van die staatsdiens uitpraat,” sluit dr Gondwe af.