Die VSA het gesê dit is oortuig dat Suid-Afrika inderdaad wapens aan Rusland verskaf het. Washington het lande herhaaldelik gewaarsku teen die verskaffing van materiële ondersteuning aan Rusland, en gewaarsku dat diegene wat dit wel doen, toegang tot die wêreld se belangrikste markte geweier kan word.
Dit blyk uit ‘n mediaverklaring deur die presidensie dat Suid-Afrikaanse amptenare met Amerikaanse amptenare vergader het oor die skokkende nuus dat Suid-Afrika dalk in Desember wapens aan Rusland verskaf het, maar dat die Suid-Afrikaanse regering dit eers wou ondersoek voordat dit in die media bekendgemaak word. Dit het egter nie volgens plan verloop toe die VSA vandag die bom gebars het nie.
Die Presidensie het met kommer kennis geneem van opmerkings wat toegeskryf is aan die Amerikaanse ambassadeur in Suid-Afrika, Reuben E Brigety, wat beweer dat Suid-Afrika wapens aan Rusland verskaf.
“Die ambassadeur se opmerkings ondermyn die gees van samewerking en vennootskap wat die onlangse verbintenisse tussen Amerikaanse regeringsamptenare en ’n Suid-Afrikaanse amptelike afvaardiging gekenmerk het, gelei deur Sydney Mufamadi, pres. Ramaphosa se veiligheidsraadgewer.
“Dit is openbare kennis dat ’n Russiese vaartuig, bekend as Lady R, in Suid-Afrika vasgemeer het. Bewerings is sedertdien gemaak oor die doel van die vaart. Alhoewel geen bewyse tot op hede verskaf is om hierdie bewerings te ondersteun nie, het die regering onderneem om ’n onafhanklike ondersoek in te stel wat deur ’n afgetrede regter gelei sal word,” sê Vincent Magwenya, Ramaphosa se woordvoerder.
In onlangse samesprekings tussen die Suid-Afrikaanse afvaardiging en Amerikaanse amptenare is die Lady R-aangeleentheid bespreek en daar was ’n ooreenkoms dat ’n ondersoek toegelaat sal word om sy gang te loop, en dat die Amerikaanse intelligensiedienste enige bewyse in hul besit sal verskaf.
“Dit is dus teleurstellend dat die Amerikaanse ambassadeur ’n teenproduktiewe openbare houding ingeneem het wat die begrip wat oor die saak bereik is en die baie positiewe en konstruktiewe verbintenisse tussen die twee afvaardigings ondermyn,” voeg Magwenya by.
John Steenhuisen, DA-leier, het gesê dat indien die aantuigings waar is, moet Thandi Modise, minister van verdediging en militêre veterane, afgedank word.
Die VSA is al maande lank krities oor Suid-Afrika se voortgesette gesellige verhouding met Rusland.
Vedant Patel, adjunkwoordvoerder van die staatsdepartement, het Donderdag aan joernaliste gesê die VSA het voorheen kommer oor die Lady R by talle Suid-Afrikaanse amptenare geopper.
Hy het gesê die VSA sal uitspreek teen “enige land wat stappe neem om Rusland se onwettige en wrede oorlog in die Oekraïne te ondersteun”, maar sal nie sê of daar enige gevolge vir Suid-Afrika sal wees as die bewerings waar blyk te wees nie.
Washington het ook kommer uitgespreek oor Suid-Afrika se deelname aan militêre oefeninge met Rusland en China tydens die herdenking van die inval in die Oekraïne.
Die vlootoefeninge het oor 10 dae in Februarie plaasgevind en is deur opposisiefigure gekritiseer as ‘n onderskrywing van die Russiese inval.
Suid-Afrika het voorheen weerhou om te stem in ‘n VN-stemming wat die inval veroordeel. Dit het ook geweier om by die VSA en Europa aan te sluit om sanksies teen Rusland in te stel.
“As Suid-Afrikaanse koeëls op die lyke van die mense in die Oekraïne gevind word, is dit nie ‘n posisie waarin ons sou wou wees nie,” het een kenner in internasionale betrekkinge gesê.
Die besonderhede rondom die wapenkas is nog dun. Dit is nie duidelik of die wapens van ‘n staatsbeheerde wapenmaatskappy, of ‘n wapenmaatskappy gebaseer in Suid-Afrika, verkry sou word nie.
Maar hoe dit ook al sy, dit voorspel niks goeds vir Suid-Afrika se internasionale bande nie, veral met die VSA, een van sy grootste handelsbondgenote.
Die kern van die kwessie vir Suid-Afrika nou, na aanleiding van hierdie aansprake, sal die indruk wees wat dit kan skep dat die land nie net onverbonde is nie, maar in werklikheid gekies het om ‘n “sagte bondgenoot” vir Rusland te wees in ‘n tyd waarin sommige Westerse lande Rusland sien as ‘n aggressor wat skuldig is aan menseregteskendings en oorlogsmisdade.
Suid-Afrika het in Maart voor ‘n diplomatieke dilemma te staan gekom nadat die Internasionale Strafhof (ICC) ‘n arrestasiebevel teen die Russiese president Wladimir Poetin uitgereik het.
Hy word daarvan beskuldig dat hy verantwoordelik is vir oorlogsmisdade in die Oekraïne, insluitend die onwettige deportasie van kinders.
Poetin sou in Augustus ‘n komende Brics-beraad in Suid-Afrika bywoon, maar die lasbrief het beteken dat Pretoria hom met aankoms moes aanhou.
In reaksie hierop het Ramaphosa verlede maand gesê die ANC het besluit dat Suid-Afrika die ICC moet verlaat, voordat hy ure later teruggetrek het met verwysing na wat sy kantoor ‘n kommunikasie-“fout” genoem het.