In ’n boek wat vandag op die rak verskyn, onthul de Ruyter meer insae oor ’n private ondersoek wat die idee van Pravin Gordhan, minister van openbare ondernemings, was.
Die volgende is ’n kort uittreksel van die boek:
“My pogings om korrupsie te bekamp het duidelik te suksesvol geword vir sommige kamerade se smaak. Ten spyte van die houding van die SAPD en die SSA, het ek die besonderhede van ons private ondersoek met ’n paar beamptes gedeel wat bereid was om moeilike sake aan te pak. Ek het ook die voorsitter van die Eskom-direksie ingelig,” het de Ruyter in sy vertel-alles-boek verklap.
“En, miskien die belangrikste, in Julie 2022 het ek besluit dis tyd om vir Gordhan te vertel. Op advies van die hoof van ons ondersoek het ek versoek dat dr Sydney Mufamadi, die nasionale veiligheidsadviseur, ook by die vergadering in Megawatt Park teenwoordig moet wees.
“In die vakante kantoor van die Eskom-voorsitter het ek vir Gordhan en Mufamadi vertel wat die ondersoekers opgegrawe het, maar het stilgestaan voordat ek die grootste bom laat val het – die feit dat twee hooggeplaaste politici geïmpliseer is.
“‘Kan ek hulle noem?’ het ek vir Gordhan gevra, wat ook deur een van sy raadgewers vergesel is. Die minister het aangedui dat ek moet voortgaan.
“Ek het verwag dat hy geskok sou wees, maar sy reaksie het my eerder verras. Gordhan het na Mufamadi gekyk en gesê: ‘Wel, ek dink dit was onvermydelik dat dit sou uitkom.’
“Hulle het al die tyd geweet, of ten minste vermoed.
“Toe die regering en die ANC later alle kennis van hoe hoog die Eskom-korrupsie gestrek het probeer afwys, kon ek net my kop in verwondering skud. Daar is tog ’n punt waar selfvoldaanheid medepligtigheid word. Maar party-eenheid moes dit bo alles beskerm.
“In elk geval, teen November 2022 was dit duidelik dat nuus van die ondersoek die ore van die korrupte kartelle bereik het. Dit was dus nogal buitengewoon dat Mantashe my daarvan beskuldig het dat ek te veel soos ’n polisieman gedra wat daarop gefokus is om misdadigers te jaag in plaas daarvan om die kragstasies reg te maak. Die subteks hier is nogal kommerwekkend: hou op om die skelms te jaag, maar maak ’n einde aan beurtkrag. Die oënskynlike onvermoë om misdaad met beurtkrag te kan koppel, is ’n taamlik neerdrukkende scenario.
“Om te weet dat grond nul vir korrupsie in Eskom in die hart van die steenkoolwaardeketting in Mpumalanga lê, waaroor die departement van minerale bronne en energie toesig hou in sy rol as mynboureguleerder, het Mantashe se volgende stap des te meer verskriklik gemaak.
“By ’n ondertekeningseremonie vir nuwe onafhanklike kragprojekte by die IPP-verkrygingsprogramkantoor in Centurion op 8 Desember het Mantashe die verstommende stelling gemaak dat Eskom ‘aktief agiteer vir die omverwerping van die staat’. Die Eskom-verteenwoordiger by die ondertekeningseremonie het vir my ’n ontstelde WhatsApp gestuur en gesê dat die minister se verklaring so ongelooflik is dat hy nie seker is dat hy reg gehoor het nie. Hy het met Terence Creamer van Engineering News gesels, wat bevestig het dat hy dieselfde gehoor het.
“Na aanleiding van Mantashe se toespraak het Creamer hom gevra of hy dit as ’n verantwoordelike stelling beskou om te maak. Onberouvol, en in ‘n strydlustige bui, het Mantashe die bewering herhaal. Behalwe om die party en die staat met mekaar te kombineer, was dit ‘n verregaande stelling vir ‘n minister om te maak. As hy minister van gesinsbeplanning was, kon hy dalk agter onkunde oor die energieportefeulje weggekruip het. Maar dit was die minister van energie self wat Eskom-bestuur, en by implikasie my, in werklikheid van hoogverraad beskuldig het. Terwyl Mantashe nog nooit ‘n reputasie vir diplomasie ontwikkel het nie, het hierdie beskuldiging nuwe dieptes van onbehoorlike afleiding van die herhaalde mislukkings van sy eie departement geloods om die energiekrisis die hoof te bied.
“In ‘n vergadering met Gordhan op ‘n veilige plek in Pretoria die volgende dag, waar ons vordering met intelligensie-insameling in Mpumalanga met ‘n senior polisiebeampte en intelligensie-operateurs bespreek het, het ek my kommer uitgespreek oor die dreigende SSA-visvangekspedisie, waar my persoonlike besonderhede sou uitgelewer wees aan die genade van mense wat geen belangstelling in my welsyn getoon het nie. Toe ek saam met Gordhan na ons voertuie stap, het ek vir hom gesê dat Mantashe se uitlatings onaanvaarbaar is. Ek het vir hom gesê dat ek dit oorweeg om te bedank omdat ek nie my integriteit gehad het nie. Gordhan se reaksie was kenmerkend: ‘Hou vas,’ het hy gesê, ‘ek sal jou sê wanneer dit tyd is om te gaan.’
“My reaksie was botweg: ‘Nee, minister, ek sal jou sê wanneer dit tyd is vir my om te gaan.’
“Ons het vertrek, en ek het my brief daardie aand geskryf en seker gemaak dat dit definitief, maar waardig is, deur nie te buig vir die petulance wat soms briewe van bedanking kenmerk nie.
“Op Maandag 12 Desember, by die Dainfern-klubhuis, het Mpho my brief gelees. Hy het na my gekyk en gesê: ‘Dit is gouer as wat ek verwag het.’ Hy het my nie gevra om my redes te verduidelik nie, of om te heroorweeg nie, maar het wel versoek dat ek ná my kennistydperk nog ’n maand aanbly om die direksie meer tyd te gee om ‘n opvolger te vind. Ek het ingestem en daardeur bevestig dat die twee maande kennistydperk in my kontrak, met geen retensiemeganisme nie, uiters onvanpas was vir so ’n senior uitvoerende pos.”
Truth to Power, My Three Years Inside Eskom word uitgegee deur Penguin Random House. Jy kan dit op Takealot koop deur hier te klik.