Ses mense is skuldig bevind aan Teboho se moord, maar niemand het sy ma vertel nie. Sy ma wil nog weet hoe haar seun gesterf het, maar niemand lyk asof hul verantwoordelikheid wil neem nie.
Deur Daniel Steyn en Becker Semela (GroundUp)
- In Januarie 2021 is gevangene Teboho Molemohi in die Mangaung-korrektiewe sentrum vermoor.
- Ses gevangenes is aan die moord skuldig bevind, maar niemand het Teboho se ma, Gladys Molemohi, hiervan vertel nie.
- Molemohi wil nog weet hoe haar seun gesterf het, maar dit lyk asof niemand verantwoordelikheid neem nie.
Gladys Molemohi se seun, Teboho, is in Januarie 2021 in Mangaung-korrektiewe sentrum, ’n maksimum sekuriteitsgevangenis in Bloemfontein, dood. ’n Jaar en ’n half later sê sy sy het nog nie antwoorde van die polisie gekry oor hoe Teboho dood is nie.
Die Mangaung-korrektiewe sentrum (MCC) is die tronk waaruit Thabo Bester in Mei 2022 ontsnap het. Dit is ’n private tronk wat deels besit en bedryf word deur die multinasionale sekuriteitsmaatskappy G4S. Sedert die Bester-ontsnapping het die Suid-Afrikaanse regering ’n kennisgewing uitgereik om die kontrak met die konsortium wat die tronk besit, te beëindig.
Toe sy met GroundUp by haar huis in Batho, in Bloemfontein, gepraat het, het Molemohi verstik toe sy gepraat het dat sy Tebogo se lyk in die lykshuis gesien het. “Hy het littekens op sy gesig gehad en ek kon sien hy is geslaan.”
Die gesin het Teboho begrawe, en Molemohi sê sy het sedertdien nog niks van die polisie gehoor nie. Sy het gesê toe sy navraag gedoen het oor wat gebeur het, is sy deur ’n polisiebeampte meegedeel dat sy nie sterk genoeg is om die waarheid te hanteer nie.
“Dit is my enigste seun,” sê Molemohi en neem die geraamde prentjie van Teboho wat bo haar bed hang, af. Teboho se pa is in 2014 dood.
Teboho het ’n vonnis van 15 jaar uitgedien, waarvan vyf jaar opgeskort is, vir moord. Molemohi sê dat Teboho iemand buite ’n poskantoor gesteek het tydens ’n meningsverskil.
Woordvoerder van die Geregtelike Inspektoraat van Korrektiewe Dienste (JICS), Emerantia Cupido, het gesê die JICS se ondersoek na Teboho se dood is nie voltooi nie, omdat die inspektoraat op die uitslag van die polisie se ondersoek wag. Cupido het gesê hulle het onlangs die polisie opgevolg vir ’n opdatering.
Maar die Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) het aan GroundUp gesê ses gevangenes by die tronk is skuldig bevind aan moord op Teboho en elkeen is bo en behalwe hul bestaande vonnisse tot 15 jaar tronkstraf gevonnis.
Singubakho Nxumalo, woordvoerder van die departement van korrektiewe dienste (DKD), het ook aan GroundUp gesê ses mense is skuldig bevind, maar sê vier van hulle het 15 jaar vonnisse ontvang – wat gelyklopend met hul bestaande vonnisse loop – en die ander twee het tien jaar vonnisse gekry.
GroundUp het vir Molemohi gevra of sy van die moordveroordelings weet. Sy het gesê sy het nie. Sy het gesê sy wil nog presies weet hoekom en hoe Teboho dood is.
Niemand blyk bereid te wees om verantwoordelikheid te aanvaar omdat hy nie Teboho se ma van die moordveroordelings of die uitslag van die ondersoeke vertel het nie.
Die SAPD het aan GroundUp gesê dit is DKD se verantwoordelikheid om die familie in te lig omdat gevangenes hul vonnisse onder DKD uitdien. Maar Nxumalo, die DKD-woordvoerder, het gesê die familie is van Teboho se dood ingelig en met die betrokke polisiestasie verbind. Hy het aan GroundUp gesê hy het nog nooit gehoor van ’n saak waar die DKD vereis is om meer as dit te doen nie.
Intussen sê die inspekterende regter vir korrektiewe dienste, Edwin Cameron, die morele verpligting val op G4S.
“G4S het die tronk bestuur waar die gevangene vermoor is. Dit het die las van die pastorale en statutêre sorg van die vermoorde man gedra. Dit beteken dat G4S die primêre morele plig gehad het om die familie in te lig van sy dood, die uitkomste van daaropvolgende ondersoeke en die vonnisse wat opgelê is aan die oortreders wat skuldig bevind is,” het Cameron aan GroundUp gesê.
“Hul versuim om dit te doen blyk ’n teken te wees van die toenemende wanfunksie wat Mangaung-gevangenis onder G4S.”
G4S het nie op GroundUp se vrae of op Cameron se verklaring gereageer nie. “Ongelukkig kan G4S nie aan media kommentaar oor ’n gevangenisverwante aangeleentheid verskaf nie weens die bepalings van die Wet op Korrektiewe Dienste sowel as die kontrak met DCS,” het ’n G4S-woordvoerder aan GroundUp gesê.
In plaas daarvan het die woordvoerder GroundUp na Bloemfontein Korrektiewe Kontrakte (BCC) verwys. G4S besit 20% van BCC en bestuur die tronk as deel van ’n kontrak met BCC. Die tronk is gebrandmerk met die G4S-logo.
BCC het nie direk op Cameron se verklaring gereageer nie, maar het gesê die gevangenis se beleid “is om enige dood met deernis te bestuur”, en het bevestig dat ses gevangenes aan Teboho se moord skuldig bevind is. BCC het gesê dat dit Molemohi van haar seun se dood ingelig het en die polisieondersoek ondersteun.
Onnatuurlike sterftes wat nie ondersoek word nie
GroundUp het in Januarie berig dat 19 gevangenes tussen Januarie 2021 en Oktober 2022 by Mangaung-korrektiewe sentrum gesterf het, van wie vyf onnatuurlike dood gely het. Onnatuurlike sterftes sluit moorde en selfmoorde in en word by JICS aangemeld.
JICS het 102 verslae van onnatuurlike sterftes in 2021 ontvang, het Cupido aan GroundUp gesê. Altesaam ondersoeke na 435 onnatuurlike doodsake, van so ver terug as 2009, is onvolledig. Dié ondersoeke kan nie sonder samewerking van ander rolspelers afgehandel word nie, sê Cupido.
“In sommige gevalle kan JICS ’n voorlopige verslag binne 90 dae voltooi,” sê Cupido. Maar in Gauteng neem ’n toksikologieverslag gewoonlik meer as 10 jaar om te voltooi. In een geval is ’n nadoodse ondersoek wat in 2016 aangevra is, in 2023 gelewer.
“JICS het nie ’n gespesialiseerde ondersoekeenheid binne sy goedgekeurde instellingstruktuur nie,” sê Cupido. JICS maak staat op ad hoc-inspekteurs en sy eie bestuur om ondersoeke te doen.
Op ’n vraag of Teboho se saak aandui dat kommunikasie tussen JICS en SAPD ’n uitdaging is, het Cupido gesê: “JICS spreek hierdie uitdaging al vir etlike jare aan.”
Nxumalo, DKD se woordvoerder, het aan GroundUp gesê: “JICS is ingelig toe die voorval gebeur het. Hulle kan altyd die departement kontak indien daar inligting of besonderhede is wat hul eie ondersoek beperk. Hulle het volle toegang tot korrektiewe sentrums.”