“Dit is nie altyd moontlik om die voorgeskrewe maaltyd op die leerders se borde te sit nie,” sê die skoolhoof.
Deur Liezl Human (GroundUp
- Die hoof van ’n Oos-Kaapse laerskool sê sy bestee ’n aansienlike hoeveelheid van haar tyd om net kos aan te skaf om leerders te voed.
- Die skool kry slegs R3,05 per leerder vir die daaglikse maaltyd en 59c vir ontbyt.
- Etes wat deur die Nasionale Skoolvoedingsprogram ontvang word, is dikwels die enigste maaltyd wat leerders die hele dag sal kry.
- Die Oos-Kaapse onderwysdepartement sê hy het geen verslae ontvang van skole wat sukkel om aan sy spyskaartvereistes te voldoen nie.
’n Laerskool in die Oos-Kaap sukkel om kos op die borde van leerders te sit met die departement van basiese onderwys (DBO) se huidige begrotingstoewysing van net R3,05 per kind.
GroundUp het onlangs met ’n hoof van ’n laerskool in Makhanda gepraat. Haar naam is weerhou om haar en die skool teen vergelding deur die departement te beskerm. Die skoolhoof sê sy bestee ’n derde van haar tyd aan navorsing oor die goedkoopste kosopsies om te koop om die daaglikse maaltye vir hul leerders te maak.
Die toekenning per leerder vir een daaglikse maaltyd vir die 2023/24 finansiële jaar is R3,05 vir laerskole, R3,65 vir sekondêre skole, R7,35 vir plattelandse skoolleerders, en 59c vir ontbyt vir alle skole, volgens die Mali Mtima, woordvoerder van die Oos-Kaapse onderwysdepartement.
Die skoolhoof sê hulle sukkel om klaar te kom, veral omdat daar nie voorsiening is vir bestanddele soos sout, olie of uie om die geur te verbeter nie.
“Sodra jy dinge byvoeg om die maaltyd lekker te maak en dit op te vul, dan gaan jy oor die begroting. Maaltye word meestal verdeel in kleiner porsies. Dit is nie altyd moontlik om die voorgeskrewe maaltyd op die leerders se borde te sit nie,” het die skoolhoof gesê.
Sy sê die ontbyttoekenning per leerder is net genoeg om leerders soggens ’n halwe koppie kitspap te gee. Sy sê ’n groeiende kind se brein het proteïene nodig, en ontbyt moet eerder ’n eier of ’n glas melk wees. Hulle kan egter nie bekostig om dit te voorsien nie.
Die Nasionale Skoolvoedingsprogram (NSNP) is deur die regering op die been gebring om “honger, wanvoeding en mikronutriënttekorte by leerders aan te spreek”. Sowat 9,6 miljoen leerders word op skooldae deur hierdie inisiatief gevoed, volgens die departement se onlangse parlementêre voorlegging op 16 Mei.
’n Voorwaardelike toekenning van R9,8 miljard is aan die voedingsprogram vir die 2023/2024-boekjaar toegeken.
Volgens die departement se maaltydplanadvies, wat deur voedingkundiges uitgewerk word, moet leerdermaaltye elke dag uit proteïen, stysel en ten minste een groente of vrug bestaan.
Die maaltydplan het nie tred gehou met inflasie nie. Baie skole sukkel om elke dag by hierdie riglyne te hou om te verseker dat leerders steeds gevoed word.
Provinsiale onderwysdepartemente kan óf ’n gesentraliseerde óf gedesentraliseerde NSNP-model gebruik om daaglikse maaltye aan hul leerders te verskaf. Alle skole in die Oos-Kaap volg hierdie “gedesentraliseerde” model, so ook die Vrystaat, Noord-Kaap en Noordwes. Skole in hierdie provinsies moet hul eie kos verkry en koop om die etes te maak.
Provinsiale departemente wat die gesentraliseerde model gebruik, adverteer vir diensverskaffers om skole van die voedselitems vir die daaglikse maaltye te voorsien. Provinsies wat hierdie model volg is Gauteng, KwaZulu-Natal, Limpopo, Mpumalanga en die Wes-Kaap.
In April vanjaar het voedingsuitdagings by honderde skole regoor die KwaZulu-Natal opslae gemaak. Sommige skole het glad nie hul kos van diensverskaffers ontvang nie, terwyl ander ernstige tekorte gerapporteer het, of die swak gehalte van die kos wat hulle gekry het.
Die skoolhoof meen dit sal ’n “ramp” wees as die gesentraliseerde model in die Oos-Kaap geïmplementeer word. “Ek sien nie hoe hulle die [kos] betyds na ons toe sal vervoer en hoe ons dit betyds gaan kan gaarmaak nie,” sê sy.
Volgens Equal Education (EE)-navorser Stacey Jacobs het baie skole in die Oos-Kaap weens “administratiewe probleme” befondsing vir maaltye vir die tweede kwartaal laat ontvang.
Jacobs het gesê dat die onvoldoende begrotingstoekenning per leerder ’n langdurige kwessie is. Dit is reeds ter tafel gelê in ’n 2017-verslag deur die Regshulpbronsentrum wat ook gesê het dat befondsing vir toerusting, gas en vuurmaakhout, water en kookbenodigdhede by die befondsing ingesluit moet word.
“Vir baie van hierdie leerders is dit hul enigste gewaarborgde maaltyd van die dag … Die begroting help om die kognitiewe, fisieke en emosionele of gedragsgevolge van honger wat leerders andersins kan ervaar, te versag,” het Jacobs gesê.
Mtima van die Oos-Kaapse onderwysdepartement het aan GroundUp gesê die departement is nie bewus van enige formele klagtes deur skole wat sukkel om die goedgekeurde voedingsspyskaart in werking te stel nie.
Mtima het gesê dat elke distrik voedingsmonitors het wat skole besoek en die porsiegroottes hersien. Hy het gesê, “geen verslae is na die provinsiale departement geëskaleer wat ‘n gebrek aan porsiegroottes of verskeidenheid/balans van die drie voedselgroepe aandui nie”.
GroundUp het vrae aan die nasionale departement van basiese onderwys gestuur oor of alle skole in KwaZulu-Natal en die Oos-Kaap die voedingsplan voldoende kon hervat. Woordvoerder Elijah Mhlanga het geantwoord: “Die DBO mikrobestuur nie die program in hierdie mate nie, hierdie soort inligting word op provinsiale vlak beskikbaar”.
Die berig is oorspronklik op GroundUp geplaas en met vergunning hier gedeel.