Fikile Mbalula, die ANC-sekretaris-generaal
(Foto bron: Melissa Stuurman @ News24)
Suid-Afrika se twee grootste politieke partye, die ANC en DA, stem saam dat verkiesingsdrempels by die skepping van koalisieregerings ingereken moet word, maar kleiner opposisiepartye voer aan dit sluit hulle by demokrasie uit.
Daar is ook meningsverskille tussen partye oor proporsionele verteenwoordiging in uitvoerende rade waar geen party ‘n meerderheid het nie. Vrydag het botsende sienings tussen meerderheids- en opposisiepartye na vore gekom tydens die nasionale dialoog oor koalisieregerings wat by die Universiteit van Wes-Kaapland gehou is.
Fikile Mbalula, die sekretaris-generaal van die ANC, steun drempels waar partye met minder as 1% steun nie ‘n setel gegun sal word nie. “‘n Drempel moet ingestel word sodat daar ‘n mate van legitimiteit is met betrekking tot watter hoeveelheid verkiesingssteun ‘n party of kandidaat kwalifiseer om deel te wees van rade en koalisieregerings,” het hy aan die byeenkoms gesê.
Hy het ook gesê dat die wet gewysig moet word om te verseker dat openbare administrasie geïsoleer word van koalisie-transaksies en bedinging. Mbalula het ook voorgestel dat mosies van wantroue nie misbruik moet word nie. “Koalisies moet deursigtig en verantwoordbaar wees teenoor die mense in hul jurisdiksie deur kwartaallikse verslae en rekenskap aan landsburgers te gee oor diensleweringsvordering en mylpale. Daar moet ‘n onafhanklike meganisme ingestel word om enige geskille tussen koalisievennote te hanteer,” het hy gesê. Hy het ook gesê die gesondheid van ‘n demokrasie moet gemeet word aan die welstand van burgers sowel as die stabiliteit en vermoë van demokratiese instellings.
Siviwe Gwarube, DA-parlementêre hoofsweep, het gesê ‘n verkiesingsdrempel verwyder partye wat nie die vertroue van die kiesers geniet het nie. “Daar is tans partye wat setels het, maar minder stemme as die setelkwota het. Alle politieke partye wat in die Parlement verteenwoordig word, moet saamwerk. Wetgewing is moeilik en sal robuuste debat verg. Onstabiele koalisies sal chaos en gebrek aan dienslewering veroorsaak. Regering is ‘n hoeksteen van ‘n funksionerende demokrasie. Die DA bly daartoe verbind om werkbare oplossings ter tafel te lê om ons regerings te stabiliseer,” het sy gesê.
Pieter Groenewald, leier van die Vryheidsfront Plus, het gesê die proporsionele stelsel bevoordeel koalisieregerings. “Namate ons volwasse word, word veelparty-regerings ‘n norm. Ons gaan deur ‘n verandering, en dit sluit die kiesers en die politici in. Ons stem saam om mense eerste te stel en ons daartoe te verbind om ‘n inklusiewe ekonomie te laat groei,” het hy gesê. Groenewald het nie saamgestem dat die grootste party koalisies moet lei nie en gesê uitvoerende poste moet proporsioneel toegeken word. Hy het ook gewaarsku dat verkiesingshervorming deur ‘n regerende party misbruik kan word en het nie saamgestem dat daar ‘n verkiesingsdrempel moet wees soos deur die DA voorgestel nie.
GOOD-partyleier, Patricia de Lille, het gesê: “Hulle verwag dat hul keuses aangebied word deur diegene wat hulle verkies het. Kiesers moet ‘n oorvloed van keuse gegee word, enige dialoog wat probeer verander wat ons demokrasie ondermyn.” De Lille het gesê van die voorstelle “open” nie die land se demokrasie nie. “Wanneer jy drempels instel, skep jy vermorste stemme.” Verder het De Lille gesê die kleiner opposisiepartye sal nie toelaat dat groot partye hulle boelie om drempels te aanvaar nie.
Bantu Holomisa, UDM-leier, was ook nie ten gunste van die drempels nie, aangesien dit klein partye uitgesluit het.
Die koalisie-dialoog sal oor die naweek voortgaan.